Letonca “Jaunlatvieši” olarak bilinen Genç Letonlar, 19. yüzyılın sonlarında Letonya’da, daha sonrasında ise Rus İmparatorluğu’nun bir parçasında neşv-ü nema bulan; kültürel ve politik bir harekettir.
Genç Letonlar denilince akla 1850’lerden 1880’lere kadar aktif olan Birinci Letonya Ulusal Uyanışı’nın (Letonca: Tautas atmoda) aydınları gelmelidir. Hareket, Heinrich Heine tarafından yönetilen Genç Almanya (Almanca: Junges Deutschland) hareketinin fikri izlerini takip etmiştir. Bu sebeple denilebilir ki Genç Letonlar Avrupa Aydınlanmasından ilham almış (ne kadar tanıdık değil mi?); Letonya kültürünü ve dilini canlandırmanın ve tanıtmanın yanı sıra ulusal bağımsızlığa ulaşmanın imkanları üzerine kafa patlatmış bir grup genç entellektüelden ibarettir. Çabaları, Letonların güçlü bir ulusal kimlik geliştirmesinin temelini atmıştır.
Letonya; ulusal bilinç ve kimlik duygusunun gelişmesini sağlayan sanayileşme ve kentleşmenin bir sonucu olarak sosyo-ekonomik değişimler silsilesi geçiriyordu. İşte Genç Letonlar, bu ulusal uyanışın şekillenmesinde ve modern Letonya kültürü ve toplumunun temellerinin atılmasında çok önemli bir rol oynamışlardır.
Genç Letonların Öncüleri
Özellikle edebiyat alanında ortaya koyduğu eserlerle Leton milli uyanışına katkıda bulunurken, hareketin öncülerinden bahsetmezsek olmaz. Öncelikle Genç Letonların lideri olan Krišjānis Valdemārs’tan bahsedelim. 1854’ten 1858’e kadar Tartu Üniversitesi’nde (o zaman Dorpat) öğrenci olan Valdemārs; odasının kapısına “C. Woldemar stud. cam. Latweetis” yazılı bir kartvizit yapıştırarak milliyetini özellikle vurgulamıştır. O zamanlar, eğitimli bir kişinin kendisini Leton olarak tanımlaması neredeyse görülmemiş bir olaydı ve eğitim Almanlaşma anlamına geliyordu. Valdemārs’ın Leton milliyetçiliği için önemli olan bu hareketi; Martin Luther’in Wittenberg’deki Şato Kilisesi’nin kapısına 95 Tezini asmasına benzetilmiştir.
1856’da “Dziesmiņas latviešu valodai pārtulkotas” (“Letoncaya Çevrilmiş Küçük Şarkılar”) adlı kitabını yayınlayan; yazar ve filolog Juris Alunāns, bu Genç Letonların öncülerinden bir diğeridir. Bu kitap, klasik yabancı şiirin Letoncaya ilk büyük çevirisidir.
1868’de “dainas” olarak bilinen Leton halk şarkılarını toplamaya başlayan başka bir önemli Genç Leton ise Fricis Brīvzemnieks’tir. Çalışmaları Krišjānis Barons tarafından devam ettirilmiş ve 1894’te ilk “dainas” kitabı yayınlanmıştır. Günümüzde “Dainaların Babası (Dainutēvs)” olarak bilinir hale gelmiştir.
Hareketin Doğuşu
Hareket, 1868’de, Letoncayı; Leton kültürünü ve ulusal kimliklerini korumanın, Rus İmparatorluğu’nun Ruslaştırma politikalarına karşı koymanın bir yolu olarak görüyor ve öyle de tanıtmayı amaçlıyordu. Bununla birlikte Letonların korunmaya değer ve gelecek nesiller için gurur ve ilham kaynağı olabilecek bir kültürel mirasa sahip olduğuna inanıyorlardı.
Genç Letonlar, Romantizmden aldıkları ilhamla Johann Wolfgang von Goethe, Friedrich Schiller ve Henrik Ibsen gibi Alman ve İskandinav düşünürlerin fikirlerinden etkilendiler. Böylece özgürlük, eşitlik ve adalet ilkelerine dayanan daha demokratik ve eşitlikçi bir toplum fikrini savundular.
Edebiyat ve Eğitimin Hareket İçin Önemi
Hareket başlarda edebiyat ve eğitime odaklanmıştı. Üyelerinin çoğunun yazarlardan, şair ve gazetecilerden oluşmasının muhtemelen bunda önemli bir payı vardı. Bu hareket Letonya edebiyatını, dilini ve kültürünü tanıtmak için önemli platformlar haline gelen Pēterburgas Avīzes (St. Petersburg Gazetesi), Baltijas Vēstnesis (Baltic Herald) ve Austrums (Doğu) dahil olmak üzere bir dizi edebiyat ve kültür-sanat dergisi yayınladılar. Fakat bununla yetinmeyip Letonya tiyatrosu, müziği ve görsel sanatlarının gelişmesinde de önemli bir rol oynadılar. Tiyatro kumpanyaları kurup, konserler düzenlediler ve yeni nesil Leton sanatçılarının ortaya çıkmasına yardımcı olan sanat okulları kurdular.
Genç Letonlar, kültürel etkinliklerinin yanı sıra siyaset ve sosyal aktivizmde de varlık gösteriyorlardı. Letonya’nın özerkliğini ve bağımsızlığını savundular ve 1918’de Bağımsızlık Bildirgesi ile sonuçlanan Letonya ulusal uyanışında kilit rol oynadılar.
Rus Mezalimi
Tüm bu başarılarına rağmen Genç Letonlar, elbette çiçek çocuk olarak görülmüyor, aksine faaliyetleri Rus imparatorluğunun istikrarına ve birliğine bir tehdit olarak değerlendiriliyordu. Hareketin pek çok üyesi bu sebepten ötürü tutuklandı veya Sibirya’ya sürüldü. Tabi aynı zamanda yayınları da sık sık sansürleniyor veya yasaklanarak engelleniyordu.
Hareketin Kazanımları
Genç Letonlar, Leton kültürünü ve dilini tanıtmayı amaçlayan bir grup aydındı. Letonca edebiyat ve gazeteler yayınlamakta ve Letonlar arasında eğitimi teşvik etmekte aktifti. Çabalarıysa, Letonların güçlü bir ulusal kimlik geliştirmesinin temelini attı. Ama elbette ki tüm başarıları bundan ibaret değildi.
1856 yılında Alunāns’ın “Dziesmiņas latviešu valodai pārtulkotas” (“Letoncaya Çevrilmiş Küçük Şarkılar”) adlı kitabının yayınlanması, klasik yabancı şiirin ilk büyük Letonca çevirisi olması sebebiyle Leton edebiyatında önemli bir yere sahiptir. Başka bir başarı ise, Alman yanlısı gazete Latviešu Avīzes’e karşı Letonca yayınlanan Mājas Viesis gazetesini kurmuş olmalarıdır. Ayrıca, Fricis Brīvzemnieks’in başlattığı, “dainas” olarak bilinen Leton halk şarkılarının toplanmasına dair çalışmaların meyvesi olarak ilk “dainas” kitabını yayınlanmışlardır.
Genç Letonların, Leton kültürünü ve dilini tanıtmaya yönelik tüm bu çabaları; Letonya’nın ulusal kimliğini şekillendirmede önemli bir rol oynamıştır. Bu yüzden hatıraları ve dahi kültürel mirası; modern Letonya’da birer ulusal kahraman ve kültürel ikon olarak yaşıyor ve anılıyor. Letonya kültürüne ve toplumuna katkıları; ülke çapındaki müzelerde, anıtlarda ve kültürel kurumlarda varlığını koruyor. Uğruna fedakarlık gösterdikleri fikirleri ve değerleri, nesiller boyu Letonyalılara ilham vermeye devam ediyor.
